पाण्यात काम करणारे स्वयंचलित यंत्र विकसित

दोन वर्षांच्या परिश्रम आणि संशोधनानंतर दोनापावला येथील राष्ट्रीय समुद्र विज्ञान संस्थेला (एनआयओ) पाण्यातील माहितीचे संकलन करणाऱ्या स्वयंचलित यंत्राची निर्मिती करण्यात यश आले आहे. केरळच्या इडूकी धरणाच्या जलाशयात या यंत्राची यशस्वी चाचणी घेण्यात आली आहे. देशातील अशा प्रकारची ही पहिलीच यंत्रणा आहे.आता पाण्याखालील तापमान, क्‍लोरोफिलचे प्रमाण तसेच अन्य घटकांचे प्रमाण तपासण्यासाठी पाणबुडे पाठविण्याची गरज एनआयओला भासणार नाही. या यंत्राचा वापर या महिन्यातच सुरू होणार आहे. मोसमी पावसाचा अंदाज आणि लहरीपणात अरबी समुद्राचा वाटा किती या विषयावरील संशोधन सध्या एनआयओत सुरू आहे. त्यासाठी माहिती संकलनासाठी आणि प्रदूषणाची पातळी मोजण्यासाठीही या यंत्राचा बराच उपयोग होणार आहे. स्वायत्त पाण्याखालील वाहन (ऑटोनोमस अंडरवॉटर व्हेईकल) नावाने ही यंत्रणा ओळखली जाते. या यंत्रणेचे नामकरण "माया' (चअधअ) असे करण्यात आले आहे. डॉ. एल्गार डिसा, आर. माधन, शिवानंद प्रभुदेसाई, प्रमोद मौर्य, गजानन नावेलकर, संजीव अफजलपूरकर, ए. मस्कारेन्हास, आर. जी. प्रभुदेसाई, एस. एन. बांदोडकर आणि युवा सहायकांनी मिळून हा प्रकल्प तडीस नेला आहे. खरे तर या यंत्राची बांधणी गेल्या वर्षीच पूर्ण झाली होती. वर्षभर चाचणी स्वरूपात यंत्रातून विविध माहितीचे संकलन करत यंत्रातील प्राथमिक त्रुटी दूर करण्यात येत होत्या. या यंत्राची शेवटची चाचणी 12 मे रोजी केरळमधील इडूकी धरणाच्या जलाशयात घेण्यात आली.संगणकीकृत कार्यक्रमाच्या आधारे हे यंत्र काम करते. त्यात नोंदविलेल्या सूचनांनुसार पाण्याच्या तळाशी असलेली माहिती आणि नमुने घेऊन यंत्र परत येते. त्यात काही बदल करावयाचा असल्यास रेडिओ संदेशांद्वारे यंत्राला आज्ञा देण्याचीही व्यवस्था आहे. दिसायला अगदी नरसाळ्यासारखे असणाऱ्या या यंत्राची जाडी 0.234 मीटर असून लांबी 1.8 मीटर आहे. केंद्र सरकारच्या माहिती तंत्रज्ञान खात्याने हा प्रकल्प पुरस्कृत केला होता. त्यासाठी दोन कोटी रुपये खर्च आला आहे.या यंत्राला माहितीचे संकलन करण्यासाठी वेगवेगळे सेन्सर्स बसविण्याचीही सोय आहे. अगदी उथळ पाण्यातही माहितीचे संकलन करण्यात यंत्राला कोणतीही अडचण येणार नाही अशा पद्धतीने रचना करण्यात आली आहे. सध्या 21 मीटर खोलीवर जाण्याची या यंत्राची क्षमता आहे. एक मीटर खोलीवरून चार किलोमीटरपर्यंतचा प्रवासही हे यंत्र करू शकते.