वेंगुर्ले मी पाहिलेले

गेल्या आठवडयात नातेवाईकांकडे जाण्याच्या निमित्ताने कोकणातील वेंगुर्लेत गेलो होतो. वेंगुर्ले सागर किनाऱ्यावर वसलेले एक देखणे गाव. वेंगुर्ल्यात संजय मालवणकर यांच्याबरोबर अनेकदा मी फिरलो. एक दोनदा शिरोड्याच्या अनिल निखार्गे यांच्याकडूनही वेंगुर्लेबाबत माहिती घेतली.वेंगुर्लेच्या मार्केटबाबत मला त्या वेळी नेहमीच कुतूहल वाटत असे. हे मार्केट कुठे तरी पाहिल्याचे राहून राहून वाटत असे. गुरुनाथ कदम यांच्याबरोबर एकदा भल्या पहाटे वेंगुर्ल्याला जाताना वाटेत सहज गप्पा मारताना त्यांनी मुंबईतील क्रॉफर्ड मार्केट बांधण्यापूर्वी क्रॉफर्ड वेंगुर्ल्यात होते त्यांनीच वेंगुर्ल्यातील मार्केट बांधल्याची माहिती दिली. म्हणजेच मुंबईतील क्रॉफर्ड मार्केट हे वेंगुर्ल्यातील मार्केटची मोठी प्रतिकृती होय. त्या मार्केटची नंतर तपशीलवार पाहणी मी केली. छायाचित्रेही टिपली. 60-70 च्या दशकात वाहतुकीचा प्रमुख मार्ग समुद्र होता. त्यामुळे जहाजे, गलबते ही मालवाहतुकीची साधने होती. त्यामुळे अगदी कोल्हापूर-बेळगावपर्यंतचाही माल वेंगुर्ले बंदरातून जात होता. त्यामुळे दुकानांच्या संख्येएवढीच किंबहुना जास्त संख्येने येथे मालाचा "क्‍लिअरन्स' करणाऱ्या पेढ्या होत्या. आज शहरातील स्टेट बॅंक, सिंडिकेट बॅंक, बॅंक ऑफ इंडिया अशा बॅंका पूर्वीच्या व्यापारी पेढ्यांच्या इमारतीत स्थानापन्न झाल्या आहेत. यावरूनच या पेढ्यांच्या व्यवसायाचा आवाका लक्षात येईल.विदेशींनी व्यापारासाठी बांधलेली वखारही वेंगुर्लेत भग्नावस्थेत आहे. तत्कालीन लष्करी तळ असलेला परिसरही आज कॅम्प या नावानेच ओळखला जातो. वेंगुर्लेत डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठाचे संशोधन केंद्र आहे. तेथे विकसित करण्यात आलेले वेंगुर्ले जातीची काजूची कलमे आता सर्वमान्य झाली आहेत. तेथेही अनेकदा मी गेलो.  समुद्राच्या कुशीत विसावलेल्या वेंगुर्ले येथे सेंट लुक्‍स हॉस्पिटल गेली शंभरेक वर्षे आरोग्यदानाच्या सेवेचे कार्य करीत आहे. सेंट लुक्‍स हॉस्पिटल मिशनरी लोकांनी सुरू केले. आजपर्यंत लाखो रुग्णांना जीवदान देणारे हे हॉस्पिटल आहे. सिंधुदुर्गातील सर्वांत जुन्या हॉस्पिटलमध्ये याचा समावेश होतो. बॅ. खर्डेकर विद्यालय, वेंगुर्ले हायस्कूल, सेंट लुक्‍स हॉस्पिटल आदी संस्था वेंगुर्ले तालुक्‍याबाहेरील लोकांनी येथे सुरू केल्या. त्या व्यक्ती आज जिवंत नाहीत. त्यांच्या आठवणी मात्र आजही जिवंत आहेत. 1915 मध्ये स्थापन झालेल्या या हॉस्पिटलमध्ये त्या काळी गोव्यातूनही रुग्ण येत अशी माहिती मला तेथे मिळाली. आज मात्र उलटी स्थिती आहे. आज लोक मासे आणण्यासाठी वेंगुर्लेत जातात आणि तेथील रुग्ण बांबोळीला येतात.