"आधुनिक एकलव्य' दीपक मणेरीकर

महाभारतील एकलव्याची गोष्ट सर्वश्रुत आहे. एकलव्य आपल्या गुरूचा मातीचा पुतळा करून जंगलात शस्त्रसाधना करत असतो. त्यात तो निपुणही बनतो. खरेच असे होऊ शकते का? असे कोणालाही वाटू शकते. मात्र सध्याच्या युगातही आधुनिक एकलव्यही आहेत. कोणतेही औपचारिक शिक्षण न घेता त्याच क्षेत्राच्या शिखरापर्यंत मजल मारायची हे काही येरा गबाळ्याचे काम नव्हे. त्यासाठी कष्ट उपसण्याची तयारी असलेले व्यक्तिमत्त्वच हवे. अशाच मांदियाळीत म्हापशालगतच्या काणका येथील दीपक मणेरीकर यांचा समावेश होतो.
दीपक यांची ओळख आज प्रतिथयश बोंगो, कोंगो वादक अशी असली तरी त्यासाठीचे कोणतेही औपचारिक शिक्षण त्यांनी घेतलेले नाही हे कोणाला सांगूनही पटणारे नाही. केवळ भारतीय संगीतातच नव्हे तर जगातील अनेक प्रकारच्या संगीत प्रकारात साथ संगत करण्याचे कौशल्य त्यांनी आत्मसात केले आहे. हे सारे ते केवळ संगीत ऐकून शिकले आहेत. या साऱ्याची सुरवात कशी झाली हे जाणून घेणेही तितकेच रोचक आहे. महाविद्यालयीन काळात दीपक यांच्यासोबत 1991 ते 1993 दरम्यान आसगावच्या तत्कालीन व्ही. एन. एस. बांदेकर वाणिज्य महाविद्यालयात शिकत असलेल्यांना दीपक नेहमीच बोटांनी ठेका कसा धरायचे हे नक्कीच आठवत असेल. कॅन्टीनमध्ये जा किंवा वर्गात त्यांचा ठेका हमखासपणे दृष्टीस पडायचा. बोंगो या पद्धतीने वाजवत ते त्याकाळी गाणीही गुणगुणत असत. महाविद्यालयाच्या विद्यार्थी मंडळाचा सांस्कृतिक सचिव या पदाला त्यांनी त्या काळात ग्लॅमर मिळवून दिले होते. महाविद्यालय अनेक सांस्कृतिक आणि सांगीतिक स्पर्धांत त्या काळात विजेते ठरत होते. त्यामागे दीपक यांची धडपड होती.
त्यांच्या अंगात जन्मजातच ताल होता, असे म्हटल्यास ती अतिशोयक्ती ठरणार नाही. बोटांनी ठेका धरायचा ही त्यांची तशी जूनी सवय. घरातील डबे म्हणजे त्यांच्यासाठी कोंगो आणि बोंगोही. हायस्कूलमधून घरी आल्यावर, अभ्यास करताना या डब्यांवर त्यांची बोटे सराईतपणे चालायची. त्यांचे वडील सीताराम मणेरीकर हे म्हापशाच्या जनता हायस्कूलमध्ये शिक्षक. ते सतार व तबला वाजवत. काही नाटकांना साथसंगत करण्याचाही अनुभव त्यांना होता. त्यांनी आपल्या मुलाची बोटे तालावर चालतात हे उमगले. त्यांनी दीपकसाठी बोंगो आणून दिला. त्यावेळी दीपक 9वीत होते. हक्काचा बोंगो मिळाल्यावर त्यांनी त्यावर प्रयोग करणे सुरू केले. गाणी ऐकायची आणि त्यातील संगीत वाजवायचे असे त्यांचे चालले होते. त्याचकाळात एका वाद्यवृदांतील बोंगो वादक आला नसल्याने ऐनवेळी दीपक यांनी साथसंगत करण्याची संधी मिळाली. हाफ पॅन्टवर त्यांनी पहिली सार्वजनिक साथसंगत केली होती. वडिलांना हे समजले, त्यावेळी ते म्हणाले, हे क्षेत्र आयुष्याला स्थैर्य देणार नाही. छंद म्हणून वाद्य वाजवणे ठीक आहे. त्यामुळे तू अभ्यासाकडे लक्ष केंद्रित कर, पुन्हा साथसंगत करण्यास जाऊ नको. पण दीपक एकदाच साथसंगत करायला गेले आणि पुढील 8-10 कार्यक्रमांची निमंत्रणे घेऊन परतले होते. दिलेला शब्द पाळण्यासाठी त्यांनी साथसंगत करायला त्यांनी सुरवात केली.
त्याकाळी ते जनता हायस्कूलमध्ये 8 वी ते 10 वीच्या वर्गासाठी दीपकचे वडीलच वर्गशिक्षक होते. त्याकाळात रात्री वाद्यवृदांत साथ संगत केल्याने दीपक वर्गात झोपत असे. त्यावेळी सहशिक्षक दीपकच्या वडिलांना तुमचा मुलगा वर्गात झोपते असे सांगत असे. आज ती गोष्ट आठवली की वडिलांना काय भावनिक कोंडमाऱ्याला सामोरे जावे लागले असेल याची हुरहूर दीपक यांना लागते. दीपक यांनी शिक्षणावरही लक्ष केंद्रित केले दहावी व बारावीत चांगले गुण मिळवले. तंत्रनिकेतनमध्ये मेकॅनिकल इंजिनिअरिंग पदविकेसाठी त्यांनी प्रवेश घेतला. संगीत आणि अभियांत्रिकी या द्वंद्वात अप्लाईड मेकॅनिक्‍स हा विषय त्यांना समजेनासा झाला. झाले त्यांनी ते पदविकेचे शिक्षण अर्ध्यावर सोडले.
अर्धवर्षाच्या खंडानंतर पुन्हा बीकॉमसाठी प्रवेश घेण्यासाठी ते बांदेकर महाविद्यालयात गेले. त्यावेळी उच्च माध्यमिक विद्यालयाच्या विद्यार्थ्यांनाच जागा पुरत नाहीत. त्यामुळे बाहेरील विद्यार्थ्यांना प्रवेश नाही, असे त्यांना सांगण्यात आले. आपण संगीतकार आहे असे त्यांनी सांगितले आणि त्याच गुणवत्तेवर त्यांना प्रवेश मिळाला. महाविद्यालयाच्या विद्यार्थी मंडळाचे सांस्कृतिक सचिव म्हणून त्यांनी केलेल्या कामगिरीचा उल्लेख वर केला आहेच.
महाविद्यालयात असताना त्यांना प्रसिद्ध गायक, संगीतकार रेमो फर्नांडिस यांच्यासोबत काम करण्याची संधी चालून आली. ती घेतली तर महिन्यातून तीन-चार दिवस महाविद्यालयात येण्यास मिळणार होते. दीपक यांच्यासमोर करिअर की शिक्षण असा पेच होता. त्यांनी महाविद्यालयाचे प्राचार्य व इतरांशी बोलून यातून मार्ग काढला. आपला एक विद्यार्थी रेमोसोबत जगभर जाणार ही गोष्टच महाविद्यालयासाठी भूषणावह होती, त्यामुळे परीक्षेस बसण्यासाठीच्या हजेरीच्या अटीतून त्यांना महाविद्यालयाने मुभा दिली. रेमोसोबत ते 11 देशांत हिंडले. अनेक कार्यक्रम केले. त्या कार्यक्रमांनी काही प्रमाणात पैसाही मिळवून दिला.
हे सारे सुकर चालले असतानाच कष्टाने जमविलेले 18 लाख रुपये दीपक यांनी एका खासगी कंपनीत गुंतवले होते. ती कंपनी 1995 मध्ये बुडाली. त्यावेळी दीपक यांचे लग्न झाले होते आणि बॅंक खात्यात दीड हजार रुपये शिल्लक होते. संगीतात करिअर होऊ शकत नाही हे वडिलांचे शब्द त्यांच्या मनात घर करून होते. त्यामुळे शिकत असतानाच त्यांनी छोटे-छोटे व्यवसाय करणे सुरू केले होते. आजही ते "ऊर्जा' हा अनेक प्रकारची पिठे पुरविण्याचा व्यवसाय करतात. त्यांची पत्नी तो व्यवसाय सांभाळते. अर्धांगिनीची उत्तम साथ असेल तर मनुष्य आयुष्यात यशस्वी होण्यास कमी पडत नाही, असे दीपक यांचे म्हणणे आहे. आज काणका येथे वैभव हा संगीत स्टुडिओही त्यांनी उभा केला आहे. हे सारे करत असताना आपण कधी नोकरी करणार नाही हा वडिलांना दिलेला शब्दही त्यांनी पाळला आहे.