भाजपचा गोव्यातील प्रवास

गोव्यात जनता पक्षाचे सुरुवातीचे अपयश आणि नंतर भाजपाने मिळवलेले यश हा एक प्रदीर्घ राजकीय प्रवास आहे. हे यश एकट्या पक्षाचे नसून नेतृत्व, संघटन, रणनीती, आणि विरोधकांच्या दुर्बलतेच्या एकत्रित परिणामाचे फळ आहे. गोव्याच्या सामाजिक-सांस्कृतिक संमिश्रतेत भाजपने आपले स्थान निर्माण करून राजकारणाचा नवा अध्याय लिहिला आहे.

भाजपचे यश केवळ निवडणुकीपुरते नाही. त्यांनी स्थानिक पातळीवर बूथ समित्या, युवा मोर्चा, महिला मोर्चा, ओबीसी व अल्पसंख्याक सेल्स यांचा मजबूत आधार उभा केला. या संघटनात्मक बांधणीमुळे भाजपचा प्रचार केवळ वरून नाही, तर खालूनही प्रभावी झाला आहे.

गोव्याचा राजकीय इतिहास म्हणजे स्वतंत्रतेनंतर भारतीय राजकारणाच्या पडसादांचे प्रतिबिंब. जनता पक्षाच्या उदयानंतर भाजपापर्यंतचा प्रवास हा केवळ पक्षांचा नाही, तर विचारांचा, नेतृत्वाचा आणि स्थानिक जनतेच्या अपेक्षांचा प्रवास आहे. 

जनता पक्षाच्या विघटनातून १९८० मध्ये भारतीय जनता पक्षाची स्थापना झाली. अटलबिहारी वाजपेयी, लालकृष्ण अडवाणी यांसारखे नेते पक्षात होते, पण गोव्यात भाजपाला फारसा प्रतिसाद मिळत नव्हता. त्यावेळी गोव्यात काँग्रेसचा प्रभाव वाढलेला होता आणि भाजपाला “उत्तरेकडील हिंदी पट्ट्याचा पक्ष” म्हणून पाहिले जात होते. गोव्यात १९९० नंतर राजकारणात नाट्यमय वळणं आली. काही महिन्यांत मुख्यमंत्र्यांचे बदल, अपक्ष आमदारांची महत्वाकांक्षा, आणि पक्षांतराची ‘सांस्कृतिक परंपरा’ रूढ झाली होती.

१९९० मध्ये सरकार एका रात्रीत कोसळलं. विरोधी आमदारांना एका रिसॉर्टमध्ये ठेवल्याची बातमी पेपरांत छापली गेली. सकाळी सत्तांतर झालं आणि सरकार बदललं. गोवा राजकारणाने “resort politics” ही संज्ञा अनुभवली, जिचं पुढे देशभर अनुकरण झालं. १९९४ च्या निवडणुकांमध्ये भाजपने पहिल्यांदा ४ जागा जिंकल्या. यापैकी एक होते मनोहर पर्रीकर — त्यावेळी एक शिक्षणतज्ज्ञ, पण अभ्यासू आणि स्पष्टवक्ते राजकारणी. त्यांनी आपल्या सडेतोड शैलीने भाजपाच्या विचारधारेला गोव्यातील सामान्य माणसाशी जोडले.

त्याच वर्षी भाजपने काँग्रेस विरोधात आक्रमक पवित्रा घेतला. पर्रीकरांनी “भ्रष्टाचारविरोधी मोहीम” छेडली होती आणि काही अधिकाऱ्यांवर थेट आरोप लावले होते. त्यांच्या सभांना प्रचंड प्रतिसाद मिळत होता. गोव्यात भाजपाचा एक नवा चेहरा तयार होत होता - अभ्यासू, आधुनिक, आणि तरीही जमिनीवरचा. २००० मध्ये मनोहर पर्रीकरांनी गोव्याचे पहिले भाजप मुख्यमंत्री म्हणून शपथ घेतली. त्यांनी तत्कालीन काँग्रेस सरकारला अपक्षांच्या मदतीने पाडले होते. पर्रीकर यांनी गोवा विद्यापीठ, वाहतूक व्यवस्था, आणि शिक्षणात अनेक सुधारणांचे बीज रोवले. लोकांचा त्यांच्या निर्णयक्षमतेवर विश्वास होता. २०१२ च्या निवडणुकांमध्ये भाजपने ऐतिहासिक विजय मिळवला  २१ जागा जिंकून स्पष्ट बहुमत. पर्रीकर यांच्या "सामाजिक समरसता" धोरणामुळे ख्रिस्ती मतदारांचाही काही प्रमाणात झुकाव भाजपकडे झाला. प्रचारात त्यांनी “शब्दाला जागणारा नेता” ही प्रतिमा तयार केली होती.

त्या निवडणुकीपूर्वी एक गमतीदार किस्सा झाला होता. पर्रीकरांना एका चर्च जवळ भाजपचा प्रचार करताना बघून काही जणांनी आश्चर्य व्यक्त केले. पण त्यांनी फक्त इतकेच उत्तर दिले, “मी फक्त राजकारण करत नाही, लोकांना भेटायला आलोय.”

१७ मार्च २०१९ रोजी मनोहर पर्रीकर यांचं निधन झाले. गोव्यातील प्रत्येक पक्षातील कार्यकर्त्यांना हे वैयक्तिक दुःख वाटले. त्यांची कार्यशैली आणि अपार श्रम हे सगळ्यांनाच प्रेरणादायी वाटत होते. पक्षाने प्रमोद सावंत यांच्याकडे मुख्यमंत्रीपद दिले. त्यांनी २०२२ च्या निवडणुकांत भाजपला पुन्हा बहुमत मिळवून दिले. काँग्रेसने ११ जागा मिळवल्या खऱ्या पण त्यांचे ८ आमदार भाजपमध्ये आले.

भारतीय राजकारणात प्रादेशिकतेचा प्रभाव जितका प्रखर आहे, तितकाच तो गोव्यातही प्रकर्षाने जाणवतो. गोव्याचे राजकीय वास्तव हे नेहमीच काहीसे वेगळे आणि अधिक चढ-उतारांनी भरलेले राहिले आहे. गोव्याच्या राजकारणात ‘जनता पक्ष’ हा एक क्षणभराचा प्रवाह वाटला असला तरी त्यातून जन्मलेला ‘भारतीय जनता पक्ष’ (भाजप) हा आज गोव्यात सत्ता स्थिर ठेवणारा प्रमुख पक्ष बनला आहे.

गोव्याच्या राजकारणात जनता पक्ष फक्त एक हस्तक्षेप करणारा प्रयोग होता, पण त्यातून जन्मलेला भाजप हा गोव्याच्या राजकीय पटावर स्थायिक झाला.

गोव्यात भाजपने आपली सत्ता बळकट केली, तर काँग्रेसचे नेतृत्व आणि गोंधळ वाढतच गेला. गोव्याच्या राजकारणात जनता पक्षाने सुरुवातीला अस्तित्व टिकवण्यासाठी झगडावं लागले, तर भाजपने संयम, नेतृत्व, आणि संघटनबळ यांच्या जोरावर हळूहळू आपली पकड निर्माण केली. मनोहर पर्रीकरांचा व्यक्तिमत्त्व, काँग्रेसचे गोंधळ, आणि भाजपाचे संधीचं सोनं करण्याचे राजकारण हे या प्रवासाचे तीन मुख्य स्तंभ होते. गोव्याच्या राजकारणात पक्ष बदलणं सहज आहे, पण मतदारांचा विश्वास टिकवणं कठीण आणि भाजपने आजतागायत त्यासाठी सर्वच स्तरांवर प्रयत्न केले, हे नाकारता येणार नाही.

भाजपने “हिंदुत्ववादी” ओळखीपलीकडे जाऊन “विकास, सुशासन आणि स्थैर्य” या मुद्द्यांवर विश्वास निर्माण केला. मात्र आजही गोवा हे प्रादेशिक अस्मितेच्या आणि राष्ट्रीय पक्षांच्या संघर्षाचं रंगमंच आहे.